Vrijdag 5 december tot dinsdag 9 december: San Pedro de Atacama.

San Pedro de Atacama is een klein dorpje op 2436 meter hoogte met 5000 inwoners.
Het is het belangrijkste centrum van de “Atacameña” cultuur dat ruim 4000 jaar terug gaat.
De laatste 15 jaar is San Pedro in snel tempo het toeristisch centrum van Noord Chili geworden. Op het plein na, zijn de wegen aangestampte zandwegen. Men heeft er vichufita – een van zout afgeleid product overgedaan om het oude karakter te behouden en het zand niet teveel te laten opwaaien.
Het ligt dus op 2436 meter hoogte en is een echt woestijnklimaat: overdag heel heet en ‘s avonds koelt het sterk af, overdag is de relatieve vochtigheid slechts 5 % daarom zijn er veel oude voorwerpen goed bewaard gebleven. Men adverteert met het dorp als dorp met de meeste zon.
De huizen zijn allemaal “mud “, ook wel adobe huizen genoemd; het lijkt wel op Dori in Burkina Faso.
Schilderachtig.

De aanvankelijke vier nachten die we hier wilden doorbrengen, lopen uit tot zes , omdat we na drie dagen van het vele dat erin de omgeving aan natuur te zien is zó vol zitten en we verwachten dat de reis naar Uyuni weer even zovele indrukken zal geven, dat we besluiten langer te blijven en een rustdag in te lassen. Ook ons lijf kan na het gehobbel in mini-busjes op weg naar al dat moois wel enige rust gebruiken, zeker omdat de komende driedaagse reis naar Uyuni in Bolivia die hierna volgt ook ruig en zeer “basic” zal worden.

Van onze vijf dagen in en rond San Pedro beschrijven we de volgende high-lights
· de Valle de la Luna
· de Lagunas Altiplanicas, inclusief de meren Miscanti en Miñique en de Altiplana zoutvlakte
· de Tatio-Geisers
· het dorp San Pedro de Atacama en het archeologisch museum
· fietstochtje in de omgeving

1. Valle de la Luna
Een tocht van ruim vier uur. Het doel is de maanvallei te zien en de zonsondergang en direct daarna de bergen aan de oostzijde rood te zien kleuren.
Onderweg erheen is er eerst een stop in de bergen waar een grote vallei (het lijkt wel een krater, maar is het niet ) tussen de bergketens van de Andes ligt.
De gids vertelt – ook in het Engels - over de bergketens vanaf de Pacific. De drie ketens zijn steeds een stuk hoger voordat zij de Andes bereiken. Die voorgaande ketens zijn ook veel ouder en afgesleten hetgeen inderdaad op deze plaats duidelijk te zien is. Verder zit er al weinig water in de lucht omdat het water voor Chili in de Pacific koud is de zgn Humbold stroom. Daarom behoort dit gebied van Atacama tot de droogste ter wereld. Ze vertelt interessant en een hoop details en ook anecdotes over bergen die verliefd op elkaar worden en waarvan de rivalen elkaar bevechten en daardoor is de ene vulkaan platter dan de ander. Een volkslegende van de Atacameños.
Ook gaat het over de vele vulkanen die hier zijn: De Andes is 8000 km lang en telt 2000 vulkanen waarvan er 150 aktief zijn. De vulkaan aan de overkant van de Atacama vallei (de Lascan), heeft ca eenmaal per jaar een erruptie, maar sinds 2006 is er geen erruptie meer geweest.
Daarna maken we een wandeling door een canyon en we krijgen van alles over de zoutvorming te horen. Over waarom er zoveel zout is zijn verschillende theoriën. Eén theorie heeft te maken met mineraalvorming en vulkanen en de andere is: er is vroeger veel meer water op de hele aarde geweest is en bij het opdrogen is het zout achtergebleven.
Het is een prachtige wandeling.
Wat wel opvalt is dat in de vele kleilagen die we zien en ook de volgende dagen er niet één schelp of iets dergelijks dat op zeeleven lijkt te voorschijn komt. We weten het niet. De gids zegt eerlijk dit soort vragen nog nooit te hebben gehad, maar schrijft ze op voor haar volgende cursus.
De maanvallei heeft terecht de naam Valle de la Luna. Het ziet er net zo uit als de foto’s die we van de maan kennen.

De ondergaande zon kleurt inderdaad de vulkaan Licancabur 5950 m waar hij op schijnt rood en roze, nog mooier dan op onderstaande foto te zien is, ook omdat het overzicht op een foto niet is vast te leggen.

Vulkaan Licancabur 5950 meter hoog

1. De Lagunas Altiplanicas,Inclusief de meren Miscanti en Miñique en de Altiplana zoutvlakte
Een tocht van ‘s morgens acht tot zes uur s’avonds, voor ons door een verbogen as van de minibus uitlopend tot acht uur ‘s avonds. Er moest een nieuwe auto worden gestuurd.
De tocht heeft een heleboel onderdelen en heeft als toppunt de zoutvlakten van Atacama met de flamingo’s.
De vallei is niet klein en huist de derde grootste zoutvlakte. Noord-zuid ca 200 km en oost-west ca 80 km, ruwweg eenderde van Nederland, ligt op 2430 meter hoogte, geheel omsloten door verschillende bergketens; de hoogste zijn de Andes aan de oostkant. Volgens de gids herbergt de Salar de Atacama 40% van de wereld Lithium voorraad.?

Eerst bezoeken we één van de door de door de regering aangeplante bossages, geplant om het zand dat van de bergketens afwaait tegen te houden. Hiertoe moesten vrij diepe gaten worden geboord om de bomen een kans te geven. De bomen zijn nu ca 8 meter en hun wortels gaan 24 meter diep, 3 keer de lengte. Tot nu toe zijn er uit het zaad van de bomen nog geen jonge bomen gekomen.
Buiten deze aanplant is het enorm droog. Neerslag 25mm tot 35 mm per jaar, ja u leest dit goed mm en geen cm.
Daar in de buurt is ook het dorpje Tiquina waar we een stop maken om kerk, winkeltjes, een weefgetouw en een verzameling stenen te bekijken: kwarts, ijzer, koper, sulfiet zwavel, etc.
Het kerkje is voor het eerst gebouwd in 1724 maar is al driemaal totaal verwoest door aardbevingen.
U ziet de vrouw die het winkeltje runt.

Een andere groengebied zijn de pre-Inca nederzettingen, de eerdergenoemnde “ayules”, het lijkt een soort oase. Men had ver vóór en in de Spaanse tijd bevloeiing door het water van de gesmolten sneeuw van de bergen dat door een riviertje en door de grond naar beneden komt, op te vangen in stenen gootjes met de voor ons uit Afrika bekende stalen klepjes die het water sturen naar waar men het op een bepaald moment nodig heeft. We zien de vroegere opslagplaatsen voor fruit in de bergen uitgehakt en we zien de huizen waarin men woonde en woont met de met gras dat door klei wordt vastgehouden daken. Ook wijst de gids ons op enkele petroglieven die ca 3000 BP oud zijn. Het zijn twee mensen en twee lama’s.


De Lagunas Atiplanica (de meren van de hoogvlakte)
De Lagunas Altiplanica heten Miscanti en Miñique. Vernoemd naar de tegenover hen liggende vulkanen en ontstaan na een erruptie ca 1000 jaar geleden. Ze liggen op 4160 meter hoogte. Prachtig diepblauw. Dat zie je ook in de Alpen, maar het landschap hieromheen is zoveel weidser en de vulkanen maken het totaal anders.
Enkele vogelsoorten broeden op nesten gebouwd in het water. We komen twee vossen tegen en weten meteen dat het logisch is dat de nesten in het water worden gebouwd. Het meest zuidelijke meer is ca 1,5 km sq het tweede ca 15 km sq. We zijn ca 120 km zuidelijk van San Pedro.

Vulkaan Miscanti en het gelijknamige meer

Bij het Miñique meer

Op de terug weg lunchen we bij het dorpje Socaire en we hebben het geluk daar noodgedwongen een uur langer te verblijven om op een nieuwe minibus te wachten. Op de grote hoogte verbouwt men groente, mais, etc via een terrassen systeem. Weer wordt het water afgetapt uit een riviertje waar in het voorjaar en zomer het smeltwater door stroomt.

De terrassen bij Socaire

De Altiplana zoutvlakte met de flamingo’s
Op weg naar de Altiplana zoutvlakte zien we op een wat gladdere zoutvlakte dan de rest nog een lama heel parmantig staan.

Een wandeling over de Atacama zoutvlakte is een topper. We hadden een gladde vlakte verwacht, maar dat is hier niet zo. Het is niet gewoon een verdampt meer. Maar het water stroomde vanaf de bergen onderin en dan verdroogde het waardoor een heel korrelig geheel ontstaat. Keihard en puntig, je kunt er maar beter niet op vallen. Een bijzonder natuurverschijnsel.
We hebben uitzicht op talloze flamingo’s. Dat zijn zowat de enige dieren die hier nog kunnen leven. Er zijn hier twee soorten, de Andes en de Chileense flamingo. Wij zien bijna alleen de eerste, sommige met heel mooie roze kleuren. Dat komt omdat ze en bepaald soort heel kleine zeemonkeys, een soort larven eten die in het water zitten en die een roze kern hebben. We zien de larven in een bak.

3. De Tatio-Geisers
Om vier uur worden we voor het hostel opgehaald door een minibusje. Met 11 personen rijden we in het donker naar het noorden de berg op, de weg is humpie bumpie. Daarom stoppen we na een uur vijf minuten om de benen te strekken. Dan zien we het licht worden en rijden door het prachtige landschap. Op 4300m hoogte, 95 km noord van San Pedro, zijn we er.
We zien een grote vlakte met allemaal wolkjes, we ruiken een lichte zwavellucht. Je kunt dichtbij de geisers komen en dan zie je ze spuiten. De geisers zijn een geologisch proces. Onderaards is er warm gesteente dat het ondergrondse water aan de kook brengt. Door de opwarming ontstaat er een druk en dan krijg je een fontein die een of enkele minuten spuit. Dan is de druk weer weg en zie je alleen warm water in de opening. Na een paar minuten is er weer druk opgebouwd en begint hij weer te spuiten. Zo herhaalt het proces zich. Een indrukwekkend gezicht, vooral in het droge hele landschap met z’n oranjegele graspollen en omgeven door bergen en vulkanen. We wandelen er een uurtje rond en nemen alles in ons op. Volgens onze gidsen is dit geisergebied het hoogste in de wereld.

Op de terugweg zien we de vicuña’s (spreek uit pikoenja), dieren die wat kleiner en ranker zijn dan een lama, ongeveer de enige beesten die zo hoog kunnen leven. Wat lager maken we nog foto’s van mooie eenden.

En we doen het Inca-dorpje Machuca aan met weer de huisjes waarvan het gras op de daken met klei is vastgeplakt en met een mooi kerkje.

4. Het dorp San Pedro de Atacama en het archeologisch museum
We lopen deze vijf dagen regelmatig in het dorpje rond met zijn pittoreske centrumplein en straatjes. In het centrum is de oude kerk en kun je onder de grote bomen die op treurwilgen lijken lekker zitten. Er is één terrasje, naast het zeer snelle internetcafé. In de straatjes en vooral de hoofdstraat zijn tal van souvenirwinkeltjes, restaurants en reisbureaus. De mensen zijn voor de helft toerist en voor de helft dorpsbewoners. Door de extra vrije dag vanwege de Maagd Maria merken we dat veel Chilenen ook een weekend er op uit getrokken zijn. We hoorden dat tijdens tijdens de excursies. Voor de restaurants en de reisorganisaties staan steeds medewerkers die je uitnodigen bij hen binnen te komen cq op zijn minst de info tot je te nemen. Met een lach en een zwaai lopen we er meestal doorheen.

We zien de kerstboom middenin het centrum opgetuigd worden, een vreemde gewaarwording; wij zijn daar helemaal niet mee bezig. En op maandag 8 december is het de feestdag voor de maagd Maria. Op zondag wordt het geheel reeds gevierd. We zien eerst een prachtige optocht en tegen de avond een processie waarin Maria op allerlei manieren wordt meegevoerd. Het is een heel goede processie: muziek, drie Maria beelden, een continu herhalen van het Ave Maria - hier iets anders gezongen dan wij gewend zijn.

Maandagmorgen lopen we ook de kerkdienst even binnen. De kerk is zo vol dat de mensen tot buiten staan. Zo te zien wordt de mis opgevoerd. Het lijkt hier nog weer grootser, met meer er omheen dan in Europa. Aan overdaad geen gebrek.

De processie voor de maagd Maria op zondag

Het archeologisch museum

Archeologische resten van 11.000 BP (Before Present zoals in het museum gebruikt) zijn in de omgeving en in het archeologisch museum te vinden.
Tussen 7000 en 6000 BP heeft de overgang van nomaden naar pastoral bestaan plaats gevonden. Rond 5000 BP zijn er gecultiveerde gebieden met gekanaliseerd water vanuit o.a. de Rio Grande ontstaan op de overgang van de berghelling naar het zout meer. Deze oases waren geconcentreerd in 15 zgn “ayules”, dorpen met duidelijke samenwekingsverbanden.

De atacameños hebben een eigen cultuur en gemeenschap gehad in de Atacama vallei met eigen krijgsheren ter verdediging bouwde zij ook enkele forten de mooiste bewaard gebleven ruines van 2500 BP bezochten we tijdens ons fietstochtje. Zij werden voor het eerst rond 1500 jaar geleden onderworpen door het Tiwanaku keizerrijk met haar hoofdstad in midden Bolivia in de Andes. Dit rijk is ingestort en vervolgens kwamen zij onder het Inca regime vanaf 1000 jaar geleden. Zo te lezen zijn deze periode steeds redelijk soepel verlopen. De vallei was voor de keizerrijken vooral van belang vanwege de belangrijke metaalertsen en het feit dat de Atacama’s wisten hoe dat te bewerken.
Al in de pre-Spaanse periode was San Pedro een hoofd nederzetting, van oorsprong een belangrijke stop op de handelsroute die de lama-herders van de hoogvlakten verbond met de vissersgemeenschappen van de Pacific. Later – tijdens de zoutperiode - was het de hoofd ruststop op de vee-trail van Salta in Argentinië naar de zoutgebieden, waar het vee werd heengedreven om de zoutwerkers te voorzien van vers vlees.

5. Fietstocht
We maken de laatste dag een fietstocht op mountain-bikes in de omgeving van San Pedro. Vanwege de temperatuur vertrekken we vroeg, om half acht.
Het is een onvergetelijke tocht waarbij het landschap heel anders binnenkomt dan via autotochten met stops voor uitleg of wandelen. Zo tussen de droge bergen fietsen en ook door de groenere vallei, we vinden het heerlijk. Helemaal super is de tocht door de canyon van een kilometer of acht. Soms is hij een meter of tien breed, vaak ook veel smaller. Een paar keer maar moeten we afstappen omdat er een verhoging of versmalling is, of dat het zand te rul is. Nog nooit hebben we meegemaakt dat je zo een canyon in kan fietsen! Als het te zwaar wordt vanwege het zand, zetten we de fietsen neer en lopen nog een stukje tot de pas. Een prachtig uitzicht is de beloning.

Op de terugweg gaan we, nadat we de canyon uitkomen, nog een stukje verder noord naar oude ruïnes van de Inca’s. Fiets weer aan de kant en een eindje klauteren naar boven en dan zien we de oude resten van huizen: een aantal halfhoge muren staan nog overeeind. De muren zijn gemaakt vangrote keien met daartussen kleinere keien, het geheel wordt afgewerkt met klei. Ook zien we op enkele plaatsen dat de muren daarna glad worden gemaakt met klei. Het geheel is goed bewaard gebleven omdat het hier zo droog is.

Dichtbij San Pedro bezoeken we nóg een ruïne - Pukará de Quitor - nu uit de Atakameños tijd, dus nog ouder ca 2500 jaar. Dit is een fort dat het Tiwanaku keizerrijk heft weerstaan. De Atakameños zijn daarna wel handel gaan drijven met het Tiwanaku keizerrijk. Het fort is groot en men schat dat daar zeker 5000 tot 7000 mensen in konden wonen.
Al met al zijn we pas om half drie terug, en hebben we ook een stuk in de hitte gefietst.
Een heerlijke tocht.

De resten van het Atacameña fort in Quito ca 2500 jaar oud